Jeszcze jakiś czas temu, turystyczne katamarany, czyli jachty o dwóch kadłubach, stanowiły niewielką część flot czarterowych. Spotykane w portach, w marinach i na kotwicowiskach były swoistą ciekawostką, będąc często jednymi, wśród wielu jachtów jednokadłubowych.

Dziś sytuacja jest zgoła inna, a katamarany zajmują niekiedy całe keje i nabrzeża, ich liczba dorównuje, a niekiedy nawet przekracza ilość żeglujących monohulli.

Co zatem sprawia, że stały się tak popularne, a ludzie tak chętnie wybierają je na swój żeglarski urlop? Na te, i na jeszcze kilka innych pytań, postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Jak to się zaczęło...?

Pierwsze modele turystycznych katamaranów zaczęły pojawiać się już w latach 60-tych i 70-tych XX wieku. Daleko im jednak było do jednostek znanych współcześnie. W pewnym sensie katamarany były rozwinięciem jachtów jednokadłubowych. Były tylko nieco szersze, a ich centralną część stanowiła lekko wzniesiona nadbudówka, która w niektórych przypadkach rozciągała się na całą szerokość, a w jeszcze innych były to dwie osobne nadbudówki, na każdym z pływaków. Ilość przestrzeni do życia była co prawda większa od tej, jaką oferowały monohulle, ale nie było to aż tak odczuwalne, jak w latach późniejszych, a zwłaszcza współcześnie.

Kilka przykładowych, mało już znanych producentów katamaranów, to choćby Proud Catamarans, Sailcraft, Catalac. Niektóre firmy, które dziś są największymi producentami wielokadłubowców, istniały już w opisanym okresie, ale skupiały się wtedy wyłącznie na jachtach jednokadłubowych.

Lata 80-te przyniosły znaczący rozwój technologii laminatów, co umożliwiło powstanie pierwszych katamaranów firm takich jak Fountaine Pajot, Catana czy Lagoon. Katamarany z tego okresu stały się większe i bardziej komfortowe. Powoli zaczęły też pojawiać się we flotach czarterowych.

W latach 90-tych , a zwłaszcza w XXI wieku rozwój katamaranów kontynuował swoją ścieżkę wzrostu, a rynek wzbogacił się o nowych graczy, takich jak choćby Robertson & Caine, producenta katamaranów Leopard, Bali, Nautitech czy Excess, który podobnie jak Lagoon, należy do Beneteau.

Z każdą dekadą i kolejnymi generacjami katamarany stają się coraz większe, przestronniejsze i jeszcze bardziej komfortowe. Nie tylko sprawnie żeglują, ale też stanowią wygodną przestrzeń mieszkalną. Wynika to między innymi z upowszechnienia się żeglarstwa i jachtingu jako formy spędzania wolnego czasu i jest odpowiedzią na rosnące oczekiwania osób wybierających ten sposób urlopowania.

Jeżeli temat ten wydaje Ci się interesujący, zachęcamy do głębszego jego przestudiowania. Internet zawiera sporo informacji na ten temat.

Gdzie można żeglować na katamaranie?

Na katamaranie żeglować można prawie wszędzie. Niemniej, są akweny, które bardziej i które mniej się do tego nadają. Te bardziej adekwatne to te, gdzie uprawia się tzw. cruising, czyli żegluje się od zatoczki do zatoczki i od porciku do porciku, a popołudnia i wieczory spędza się na lądzie i na kotwicowiskach.

Początkowo, najwięcej katamaranów żeglowało po akwenach strefy tropikalnej i subtropikalnej - na Karaibach, w Tajlandii, na Seszelach, na Polinezji Francuskiej. Rejony te charakteryzują się słabo lub umiarkowanie rozwiniętą infrastrukturą żeglarską. Poza bazami czarterowymi nie spotyka się tam wielu marin jachtowych i portów gotowych na przyjęcie żeglarzy. Z tego powodu, tak popularne jest tam kotwiczenie i postoje na bojach. Katamarany, z uwagi na swoje atuty i właściwości, niejako wpisały się w zastaną sytuację, dzięki czemu podróżujący nimi żeglarze mogą przemieszczać się i spędzać czas w sposób bezpieczny i komfortowy.

Na Morzu Śródziemnym, dość długo floty czarterowe zdominowane były przez jachty jednokadłubowe, a katamarany występowały jedynie sporadycznie. Dziś stanowią znaczną ich część, a w niektórych przypadkach niemal całość. Wydaje się, że trend ten będzie postępował, a dwukadłubowce na stałe wpisały się w żeglarski krajobraz Chorwacji, Grecji, Sardynii, Balearów…

Niektóre firmy oferują swoje katamarany także na Wyspach Kanaryjskich. Niemniej, z uwagi na otwartość akwenu, specyfikę atlantyckiej żeglugi, ciasne porty i niewielką ilość miejsc do kotwiczenia, w tamtym rejonie polecamy jachty jednokadłubowe. Naszym zdaniem sprawdzają się tam znacznie lepiej.

Na północy Europy, na morzach Bałtyckim, Północnym, Norweskim, katamaranów praktycznie nie spotyka się. To inne żeglarstwo.

Jak się "mieszka" na katamaranie?

W Jolly Sails coraz częściej mamy okazję prowadzić rejsy na katamaranach i za każdym razem fascynuje nas, jak wygodne i komfortowe to jednostki. Na klasycznym jachcie jednokadłubowym, żeglując w 8-10 osób, trzeba liczyć się z pewnymi ograniczeniami przestrzennymi. Na katamaranie o podobnej, a nawet mniejszej długości, problemy te niejako znikają. Każdy znajduje swoje miejsce, niezależnie od tego, czy chce uczestniczyć w życiu towarzyskim, czy pobyć sam z sobą.

Między innymi o tym jest ten fragment niniejszego artykułu. Opisujemy w nim, jak zbudowane są współczesne katamarany i jak wpływa to na komfort goszczących na nich żeglarzy.

A zatem… centralną część katamaranów, która położona jest między pływakami, zajmuje mesa, w której ulokowany jest duży i wygodny kambuz (jachtowa kuchnia), kanapa ze stołem i najczęściej niewielki stolik nawigacyjny. Im nowszy katamaran, tym przestrzeń ta jest bardziej przestronna i lepiej doświetlona. 

Z mesą sąsiaduje kokpit. To przestrzeń na zewnątrz, która podobnie jak mesa, wyposażona jest w stół, miejsca do siedzenia i wypoczynku. Obie te przestrzenie, mesa i kokpit, są zwykle oddzielone od siebie szklanymi, przesuwnymi drzwiami i stanowią centrum życia na katamaranie. To tam przyrządza się posiłki, spożywa je, spędza się wieczory… To taki salon z kuchnią, które połączone są z tarasem.

Powyższy układ znaleźć można na większości katamaranów. Nieco inaczej do sprawy podeszła firma Bali. Na katamaranach z tej stoczni dwie powyższe przestrzenie są połączone, tworząc jedną, w której kambuz zajmuje przednią jej część, a pozostałą duży stół z kanapami. Przestrzeń ta może być całkowicie otwarta. Można ją też zamknąć przy użyciu podnoszonych, przeszklonych ścian. Otwartość/zamkniętość można dopasować na przykład do panujących warunków atmosferycznych. Z całą pewnością jest to ciekawe, ergonomiczne rozwiązanie.

Także przednia część katamaranów może być zagospodarowana na kilka sposobów. Klasycznym rozwiązaniem jest zastosowanie siatki, która rozpięta jest pomiędzy pływakami. To idealne miejsce do relaksu i cieszenia się wakacyjnym czasem - szczególnie wtedy, kiedy pod spodem chlupocze woda! W niektórych modelach, obok siatki znajdują się dodatkowe materace. Na jeszcze innych, siatka w ogóle nie występuje, a jej miejsce zajmuje stół z kanapami. Tak jest na przykład na katamaranach Bali. Na największych jednostkach spotyka się niekiedy dodatkowe wyjście bezpośrednio z mesy, w przedniej części nadbudówki.

Na większych jednostkach występuje dodatkowo tzw. flybridge. To dodatkowy, górny pokład, na którym znajduje się kanapa lub/i kolejne materace. Niekiedy, dodatkowe materace znaleźć też można na dachu nadbudówki, także na mniejszych jednostkach. Jak widać, producenci starają się, aby na oferowanych przez nich katamaranach zmaksymalizować przestrzeń wypoczynkową i uczynić pobyt jeszcze bardziej komfortowym.

Stanowisko sterowania znaleźć można najczęściej na podwyższeniu i jest ono umiejscowione asemetryczne. Tam, gdzie występuje wspomniany już górny pokład, zwykle znajduje się ono właśnie na nim. Czasami stanowiska są dwa i można znaleźć je niżej, na każdym z pływaków, w tylnej ich części. Podobnie jak na jachtach jednokadłubowych. Takie rozwiązanie występuje na katamaranach Excess i Nautitech.

Kabiny dla gości umieszczone są w bliźniaczych pływakach i dostępne są z niewielkiego korytarza, do którego przechodzi się bezpośrednio z mesy. W każdym pływaku znajdują się dwie kabiny, najczęściej z płaskimi kojami. Im nowsza jednostka, tym są one bardziej przestronne, komfortowe i lepiej wyposażone. Do każdej z kabin przynależy łazienka z prysznicem. Na niektórych, mniejszych i części starszych jednostek łazienka jest tylko jedna i dostępna jest bezpośrednio z korytarza.

Na wielu jednostkach zastosowane jedną lub dwie, dodatkowe kabiny dla skippera(ki) lub/i deckhanda. Kabiny te można znaleźć w przedniej części pływaków i dostępne są z zewnątrz, przez szklany właz. Takie rozwiązanie sprawdza się zwłaszcza na rejsach czarterowych, kiedy jacht prowadzi wynajęty skipper. Dzięki tamu każdy może poczuć się nieco swobodniej.

Większość jednostek, o długości do około 50 stóp, projektowana jest w podobny, opisany wyżej sposób. Na największych katamaranach układ może być nieco inny, a takie jednostki posiadają dodatkową piątą, szóstą kabinę i jeszcze więcej przestrzeni do komfortowego bytowania.

Aby przyjrzeć się, jak wyglądają i co oferują najnowsze modele katamaranów, możesz zajrzeć na strony producentów, których katamarany najczęściej oferowane są w czarterach: Lagoon, Bali, Fountain Pajot, Leopard, Excess, Nautitech, Catana.

Na żaglach...

Katamarany ożaglowane są podobnie jak jachty jednokadłubowe. Rolowanej genule/fokowi towarzyszy pełnolistwowy grot, który refowany jest w klasyczny sposób. Z jakiegoś powodu, na katamaranach nie stosuje się grotów na rolerze. Przynajmniej my takiego rozwiązania nie spotkaliśmy. Wszystkie liny sprowadzone są najczęściej do stanowiska sterowania, a spora część czarterowych katamaranów wyposażona jest w elektryczny kabestan. Obsługa takiej jednostki nie powinna stanowić większego problemu.

Katamarany potrafią żeglować szybciej, niż jachty jednokadłubowe, zwłaszcza w niektórych kursach - pełnym bajdewindzie, półwietrze i baksztagu. Gorzej radzą sobie w ostrzejszym bajdewindzie, zwłaszcza kiedy morze zaczyna być mocniej pofalowane. Tu monohulle sprawdzają się lepiej.

Wielokadłubowce szybciej przyspieszają w czasie szkwałów. Wynika to z ich konstrukcji, która wpływa na znaczną stateczność kształtu. Katamarany turystyczne, a więc te dostępne we flotach czarterowych, przechylają się tylko nieznacznie. W klasycznym jachcie jednokadłubowym energia z wiatru, w znacznym stopniu wpływa na przechył jednostki. Na katamaranie to zjawisko jest mnie intensywne, a energia pożytkowana jest w większym stopniu na ruch do przodu.

Z powyższej właściwości katamaranów wynika jeszcze jedna, bardzo istotna kwestia. Jest nią nieco inny sposób refowania się. Na wielu jednostkach, w widocznym miejscu (ewentualnie w instrukcji obsługi jachtu), znaleźć można tabelę informującą o tym, jakie żagle powinny być postawione przy takiej a takiej sile i kursie względem wiatru. Przy kursach pełniejszych to refowanie powinno następować nieco szybciej, przy kursie ostrym margines jest nieco większy. Nie przestrzeganie tych wytycznych może doprowadzić do uszkodzenia takielunku, a w skrajnym przypadku do złamania masztu. Warto o tym pamiętać.

O ile zwrot przez rufę nie stanowi na katamaranie większego problemu, to w określonych sytuacjach nieco trudniejszy może okazać się zwrot przez sztag. W jego trakcie, kiedy prędkość maleje, z uwagi na specyficzną konstrukcję katamaranów, w przedniej części kadłubów powstają spore opory, które ten zwrot utrudniają. Przed zwrotem warto dobrze się “rozpędzić”. Ewentualnie można wspomóc się jednym lub oba silnikami.

A czy na katamaranie buja w czasie żeglugi? O ile morze jest zafalowane, trochę oczywiście buja - zarówno na żaglach, jak i na silniku. Jest to jednak inne, niż na jachcie jednokadłubowym, kołysanie. Katamaran jest względnie stabilny i umożliwia bardziej komfortowe funkcjonowanie.

...na silniku...

Katamarany posiadają dwa silniki, po jednym w każdym pływaku. Ta cecha wpływa na kilka kwestii. Jedną z nich jest inny, niż na jachcie jednokadłubowym sposób manewrowania. Panuje powszechna opinia, że katamaranem manewruje się podobnie, jak kieruje się czołgiem. To oczywiście pewne uproszczenie, niemniej ma ono sporo wspólnego z prawdą.

Silniki na katamaranie mogą pracować w przeciwnych kierunkach. Dzięki temu katamaran może obracać się prawie w miejscu, a sprawne operowanie manetkami pozwala na skomplikowane manewry, nawet w ciasnych marinach.

Wiele osób twierdzi, że w czasie manewrów portowych koło sterowe powinno być całkowicie zablokowane w pozycji “0”, a skipper powinien operować jedynie manetkami od silników. Jak w każdej tego typu teorii, jest trochę prawdy, a trochę nieprawdy. Wychylone płetwy sterowe mogą bowiem zacieśnić skręt, kiedy katamaran porusza się do przodu lub do tyłu. Z drugiej strony, niezablokowanie koła sterowego sprawia, że strugi ze śrub działają na płetwy sterowe. Płetwy zmieniają swoje położenie, czego efektem jest gwałtowne i niekontrolowane obracanie się koła sterowego. Jego wcześniejsze zablokowanie sprawia, że skipper nie musi się tym faktem przejmować i go to nie rozprasza. Jak zatem manewrować? Naszym zdaniem, manewry można wykonywać bez angażowania steru, niemniej warto pamiętać, że jego użycie może się okazać pomocne w pewnych sytuacjach.

Jak wygląda manewrowanie katamaranem w praktyce, po części pokazują poniższe, schematyczne grafiki. Dla uproszczenia pominięto na nich działanie steru.

Manewrując katamaranem, trzeba pamiętać także o tym, że z uwagi na niewielkie zanurzenie i dużą powierzchnię boczną, jednostki tego typu charakteryzuje znaczny dryf spowodowany bocznym wiatrem. Im wiatr silniejszy, tym większą trzeba brać na to poprawkę.

Na większych jednostkach, gdzie stanowisko sterowania położone jest wyżej, a dach zasłania rufę, widoczność do tyłu, w czasie manewrów jest mocno ograniczona. Na niektórych katamaranach, w dachu zaprojektowano dodatkowe przeszklenie lub podnoszoną klapę, która nieco ułatwia skipperowi. Tam, gdzie takie rozwiązanie nie występuje, można poprosić któregoś z członków załogi o informację o odległości od kei.

Z uwagi na fakt posiadania dwóch silników, katamarany zużywają więcej paliwa, niż jachty jednokadłubowe. W czasie płynięcia na silniku, przy słabszych wiatrach i płaskiej wodzie, można podjąć próbę przemieszczania się tylko na jednym silniku. Spadek prędkości nie będzie aż tak duży, za to zużycie paliwa wyraźnie zauważalne.

Na niektórych jednostkach, tylko jeden silnik ładuje akumulatory. Jeżeli zajdzie konieczność podładowania się, na przykład na postoju, warto potwierdzić ten fakt, aby robić to świadomie i zużywać w tym celu tylko tyle paliwa, ile potrzeba.

Istotne jest także to, że śruby na katamaranie znajdują się stosunkowo płytko, praktycznie na samej rufie i blisko linii wodnej. Ryzyko wkręcenia się liny lub muringu jest nieco większe, niż na jachcie jednokadłubowym. Warto mieć to na uwadze w czasie manewrów na silniku.

Wiele osób, które mają mniejsze lub większe doświadczenie w prowadzeniu jachtów jednokadłubowych, zastanawia się, czy poradzi sobie z dowodzeniem katamaranem. Z naszego doświadczenia wynika, że takie osoby zwykle wychodzą zwycięsko z takiej próby. Owszem żeglowanie (i manewrowanie) na katamaranie jest nieco inne, ale główne prawidła i zasady pozostają te same. Te osoby, które wolą wcześniej trochę poćwiczyć, mogą skorzystać z dedykowanego kursu manewrowego.

...i na postoju

Katamarany są znacznie szersze niż jachty jednokadłubowe, a więc w portach i marinach zajmują więcej miejsca. Należy liczyć się z półtora do dwóch razy większym wydatkiem za postój. Należy także pamiętać, że katamaran, z uwagi na większą szerokość, nie “zaparkuje” wszędzie tam, gdzie może zrobić do monohull. Warto wziąć to pod uwagę planując trasę i czas dotarcia do portu docelowego.

Problem większych opłat znika w przypadku postojów na kotwicy i na bojach. Do tego katamarany są niejako stworzone. Ich przestronność zapewnia komfortowy pobyt i daje przestrzeń do wakacyjnego relaksu, z dala od cywilizacji. Niektóre jednostki, są dodatkowo wyposażone w odsalarki i generatory prądu, co czyni je jeszcze bardziej autonomicznymi. Szczególne znaczenie ma to w rejonach, gdzie infrastruktura żeglarska nie jest tak rozwinięta. Planując rejs na Karaibach, Seszelach lub Tajlandii, warto rozważyć czarter tak wyposażonego katamaranu.

Nieco inny jest sposób kotwiczenia na katamaranie. O ile podstawowe prawidła są zgodne z tym, co przyjęło się żeglarskim świecie, to inny jest sposób, w jaki pracuje już rzucona kotwica. Aby ta równomiernie obciążała oba pływaki, a także, aby odciążyć windę kotwiczną i zniwelować efekt myszkowania, stosuje się tzw. wąsy. Wąsy przymocowane są do dziobów pływaków i łączą się ze sobą. W miejscu tego połączenia stosuje się karabińczyk, specjalny uchwyt, itp., który mocuje się do łańcucha biegnącego do już rzuconej kotwicy. Następnie, luzuje się kilka metrów łańcucha i… gotowe. 

Cumując do boi, również należy zastosować wspomniane wąsy. Dodatkowo, watro użyć nieco luźniejszej cumy. Cuma ta powinna być założona nabiegowo na boi - najlepiej w innym niż wąsy miejscu. Gdyby z jakiegoś powodu mocowanie wąsów do boi puściło, cuma zabezpieczy katamaran i jego załogę przed dryfowaniem.

Ponadto, z uwagi na stosunkowo małe zanurzenie, katamarany mogą wpływać do płytszych portów i zatok. Mogą także zakotwiczyć bliżej brzegu, w mniej dostępnych, często bardziej atrakcyjnych miejscach.

Żeglowanie na katamaranie to przede wszystkim wygoda. Życie toczy się w przestronnym salonie i obszernym kokpicie, posiłki przyrządza się w funkcjonalnym kambuzie, śpi się w dużych, ergonomicznych kabinach… Wiele jest także miejsc do relaksu i wakacyjnego "nicnierobienia". W pewnym sensie katamaran to pływający, komfortowy hotel, który do tego codziennie cumuje w innym, malowniczym miejscu.

Czy istnieją jakieś minusy żeglowania katamaranem? Istnieją. Je także staraliśmy się przedstawić w niniejszym artykule. Niemniej, naszym zdaniem, liczne plusy te minusy przesłaniają.

A zatem… czy warto wybrać się na rejs katamaranem? Na pewno warto spróbować i zobaczyć jak to jest. Wiele osób, które podjęły taką próbę, do jachtów jednokadłubowych już nigdy nie wraca. Być może, będziesz jedną z nich.